امروزه ۱۰-۱۵ درصد زوجین به علت مشکل ناباروری مراجعه می نمایند که در بررسی مردان، اولین آزمایش که بعد از معاینه بیضه ها انجام می شود آزمایش اسپرم می باشد. آزمایش اسپرم یک تست مهم برای زوج های نابارور است که باید قبل از شروع هر گونه درمان برای ناباروری، (حتی در صورت وجود اختلال در خانم) انجام شود.

آزمایش اسپرم به منظور محاسبه تعداد اسپرم و همچنین سلامت و قدرت باروری اسپرم انجام می‌شود. منی مایعی است که حاوی اسپرم، مواد قندی و پروتئینی دیگر است و در هنگام انزال مرد از وی خارج می‌شود. در آزمایش اسپرم سه فاکتور اصلی زیر بررسی می‌شوند:

• تعداد اسپرم
• شکل اسپرم
• حرکت اسپرم یا موتیلیتی اسپرم

برای تشخیص سلامت اسپرم، گاهی دو یا سه آزمایش اسپرم به‌صورت جداگانه انجام می‌شود. تعداد اسپرم‌ها به‌صورت روزانه متغیر است، از این‌ رو میانگین گرفتن نمونه‌های اسپرم، می‌تواند نتیجه اثربخشی ارائه دهد.

آزمایش اسپرم به چند منظور می تواند مورد استفاده قرار گیرد:

• بررسی مشکلات تولیدمثلی در مردان و علل ناباروری زوج ها.
• بررسی موفقیت آمیز بودن یا نبودن عمل وازکتومی.
• بررسی موفقیت آمیز بودن یا نبودن عمل بازگشت از وازکتومی.
• اولین نکته مهم در انجام آزمایش اسپرم زمان دادن آزمایش است و حتماً توصیه می شود مدت ۲-۳ روز قبل از آزمایش، مایع منی از شما خارج نشده باشد چه در خواب و یا هنگام مقاربت جنسی. اگر آزمایش اسپرم زودتر از ۳ روز انجام شود باعث اختلال در نتیجه اسپرم از جمله کاهش حجم اسپرم و افت نمونه آزمایش خواهد شد و برعکس اگر بیش از سه روز از انجام آخرین رابطه جنسی آزمایش اسپرم دهید مثلاً ۵-۶ روز بعد، باعث افت در حرکت اسپرم و گزارش نادرست خواهد شد.

موارد اندازه گیری در آزمایش اسپرم

حجم

اندازه گیری مقدار منی خارج شده در هر انزال. حجم مایع منی باید حداقل ۱٫۵ تا ۲ سی سی باشد.

زمان مایع شدن

منی پس از خروج از بدن مرد حالت ژل مانند دارد و به طور معمول پس از حدود ۲۰ دقیقه از حالت ژل به حالت مایع تغییر حالت میدهد. زمان مایع شدن، مدت زمان تبدیل منی از حالت ژل به مایع را اندازه گیری میکند.

شمارش اسپرم

شمارش مقدار و تعداد اسپرمها در هر میلی لیتر از منی در هر انزال. در آخرین ویرایش تعداد اسپرمها ۱۵ میلیون در یک سی سی مایع منی یا ۴۰ میلیون اسپرم در کل حجم انزال ارائه شده است (حجم منی ضربدر تعداد اسپرم ها در یک سی سی). اگر تعداد اسپرم ها کمتر از ۱۵ میلیون باشد الیگوسپرمی و اگر تعداد اسپرم ها صفر باشد آزوسپرمی نامیده می شود.

شکل اسپرم

مقدار اسپرم هایی که شکل طبیعی دارند را به درصد بیان میکند. شکل ظاهری اسپرم ها زیر میکروسکوپ معیارهای مشخصی دارد که توسط فرد ماهر یا دستگاه های کامپیوتری ویژه تعیین می گردد. درصد شکل طبیعی اسپرم ها در سیستم قدیمی حداقل ۱۴% و در سیستم جدید حداقل ۴% می باشد. اگر شکل اسپرم ها در نمونه ای کمتر از این اعداد باشد، تراتوسپرمی گفته می شود.

تحرک اسپرم

این تست درصد اسپرم هایی را که میتوانند رو به جلو حرکت کنند اندازه گیری میکند. در آخرین ویرایش تعداد اسپرمها ۱۵ میلیون در یک سی سی مایع منی یا ۴۰ میلیون اسپرم در کل حجم انزال ارائه شده است (حجم منی ضربدر تعداد اسپرم ها در یک سی سی). اگر تعداد اسپرم ها کمتر از ۱۵ میلیون باشد الیگوسپرمی و اگر تعداد اسپرم ها صفر باشد آزوسپرمی نامیده می شود.

منی

این تست میزان اسیدی بودن (pH پایین) و یا فلیایی بودن (pH بالا) منی را اندازه گیری میکند. محدوده ی طبیعی برای pH مایع منی چیزی در حدود ۷٫۱ (هفت و یک دهم) تا ۸٫۰ (هشت) است. بالاتر یا پایین تر بودن pH منی از این محدوده می تواند باعث کشته شدن اسپرم شود و یا بر نحوه ی حرکت کردن آنها تاثیر سو داشته باشد.

شمارش گلبولهای سفید

به طور طبیعی نباید گلبول سفید در منی حضور داشته باشد.

میزان قند

اندازه گیری میزان قند موجود در منی (فروکتوز) را نشان میدهد. فروکتوز، قندی است که انرژی لازم برای فعالیت اسپرم را فراهم میکند.

تفسیر آزمایش اسپرم

در آزمایشگاه نمونه با روش چشمی یا با کمک نرم افزار کامپیوتری و یا ترکیبی از دو روش آنالیز می­گردد. اعداد مبنا بر اساس معیارهای سازمان بهداشت جهانی تعریف می شوند و درحال حاضر دو ویرایش مربوط به سالهای ۱۹۹۲ و ۲۰۱۰ با تفاوتهای خاص مورد استفاده قرار میگیرند. تفسیر این آزمایش به عهده پزشک می باشد.

برخی از شرایط خاص نیز می توانند با کاهش تعداد اسپرم ارتباط داشته باشند. این شرایط و بیماریها شامل موارد زیر می باشند:

• عفونت بیضه
• واریکوسل
• سندرم Klinefelter
• پرتو درمانی بیضه ها
• بیماریهایی که باعث آتروفی بیضه ها می شوند.
• در صورتی که یکی از شرایط زیر را داشته باشید احتمالا از انجام آزمایش اسپرم برای شما خودداری می شود و یا نتیجه ی آزمایش قابل اعتماد نخواهد بود:
• مصرف داروهایی نظیر سایمتیدین، هورمونهای مردانه و زنانه (تستوسترون و استروژن)، سولفاسالازین، نیتروفورانتوئین و برخی دیگر از داروهای شیمیایی.
• مصرف کافئین، الکل، کوکائین، ماریجوآنا یا تنباکو
• مصرف داروهای گیاهی
• سرد شدن نمونه منی. سرد شدن باعث کاهش حرکت اسپرم ها می شود و می تواند دقت آزمایش اسپرم را کاهش دهد.
• قرار گرفتن در معرض اشعه اکس، رادیوتراپی و مواد شیمیایی نظیر حشره کش ها و یا استفاده از کاندوم های محتوی مواد تاخیری و کشنده ی اسپرم و یا گرمای زیاد.