اگر هنگام عطسه و یا سرفه، ناگهان ادرار از شما خارج شود و یا اگر در شب ناگهان از خواب بیدار شده و با عجله خود را به دستشویی برسانید و یا با اینکه تازه از دستشویی بیرون آمده اید، دوباره نیاز به دفع ادرار پیدا کنید، در این صورت دچار بی اختیاری ادرار شده اید.
بی اختیاری ادرار از دست دادن کنترل مثانه است که در برخی موارد باعث از دست رفتن محتویات مثانه می شود . بی اختیاری می تواند موقت یا مزمن باشد و با توجه به علتش تشخیص داده می شود.
عواملی که باعث می شوند کنترل مثانه به مشکل بر بخورد:
– ماهیچه های ضعیف:
اکثر مشکلات کنترل مثانه در نتیجه ضعف ماهیچه های لگنی است.این ماهیچه ها ممکن است در طی حاملگی یا زایمان ضعیف شوند.ماهیچه های ضعیف باعث می شوند که مثانه از جایگاهش در لگن پایین بیاید و باعث گشاد شدن پیشابراه و در نتیجه باز شدن آن و خروج ادرار می شود.
– ضایعه عصبی:
اعصاب آسیب دیده ممکن است در زمانی نادرست سیگنالهایی را به مثانه بفرستند و بدون اطلاع قبلی باعث اسپاسم مثانه شوند و در نتیجه باعث خروج ادرار گردند.گاهی اوقات اعصاب آسیب دیده هیچ سیگنالی را به مغز نمی فرستند و مغز نمی تواند بگوید که چه وقت مثانه پر است. اعصاب می توانند در نتیجه بیماری ها یا تروما صدمه ببینند.
بیماری ها و شرایطی که می توانند به اعصاب صدمه بزنند عبارتند از:
- دیابت
• پارکینسون
• سکته
• مولتیپل اسکلروز (ام اس)
تروماهایی که می توانند به اعصاب صدمه بزنند:
- جراحی کمر یا لگن
• دیسک کمر
علتهای بی اختیاری ادرار موقتی
• عفونت مجاری ادرار
• عفونت واژینال یا برانگیختگی آن
• یبوست
• چاقی
• سیگار کشیدن
• عوارض جانبی برخی داروها ( آلرژی،فشارخون،افسردگی،درد)
– داروها،الکل،کافئین:
خروج ادرار می تواند وقتی اتفاق بیفتد که داروها بر روی ماهیچه یا عصب اثر می گذارند.در واقع یکی از عوارض جانبی برخی داروها می تواند باعث این اتفاق شود.
اگر دارویی استفاده می کنید که بتوانید بخوابید یا آرام باشید ممکن است اعصاب مثانه را سست کند و زمانی که مثانه پر است اعصاب را از فرستادن پیام به مغز بازدارد و باعث پر و لبریز شدن مثانه گردد.
نوشیدن الکل نیز می تواند باعث شود که اعصاب دچار اشکال شوند.قرص های دیورتیک مایعات را از نواحی مختلف بدن جمع آوری می کنند و آنها را به مثانه می فرستند، پر شدن سریع مثانه باعث می شود که آن بصورت ناگهانی خالی شود.این اتفاق دقیقاً در اثر نوشیدن کافئین (قهوه و چای) نیز رخ می دهد.
– عفونت:
عفونت مجاری ادرار می تواند اعصاب مثانه را تحریک کند و باعث شود مثانه بدون آگاهی قبلی منقبض گردد.این نوع بی اختیاری با درمان عفونت از بین می رود.
– وزن زیاد:
وزن زیاد می تواند به مثانه فشار بیاورد و در بی اختیاری ادرار فشاری موثر است.
انواع بی اختیاری ادرار:
بی اختیاری استرسی (وابسته به فعالیت)(stress):
این نوع بی اختیاری شایعترین نوع در بین زنان به خصوص زنان جوان است.
وقتی فشار داخل شکمی در اثر اتفاقاتی زیاد شود به مثانه فشار آمده و پیشابراه(مجرای ادرار) تحمل نگه داشتن ادرار را ندارد و نا خودآگاه ادرار سرریز میشود.سرفه،عطسه،خنده و فعالیت هایی مثل پرش و پیاده روی طولانی اتفاقاتی هستند که باعث این نوع بی اختیاری میشوند.
بی اختیاری ادرار فوریتی(urge):
بی اختیاری ادرار فوریتی شکل رایج بی اختیاری است. بیمار نیاز مبرم به ادرار کردن دارد و بعضی مواقع قبل از اینکه فرصتی برای دستشویی رفتن پیش بیاید، ادرار ترشح میشود. معمولا علت این اختلال را به بیش‌فعالی مثانه ربط می‌دهند.
بی اختیاری ادرار فوریتی دومین و شایعترین علت بی اختیاری در نظرگرفته میشود. تقریبا از هر 10 مورد عارضه بی اختیاری ادرار، علت 3 تای آنها بی اختیاری فوریتی است. این بیماری ممکن است در هر سنی اتفاق بیفتد اما بطورمعمول در ابتدای دوره بلوغ بیشتر شایع است.
بی اختیاری فوریتی در بین زنان بیشتر از مردان رایج است. اغلب درمان با روش تمرین مثانه مشکل را برطرف میکند. ممکن است برای منبسط کردن مثانه به بیمار دارو پیشنهاد شود. معمولا مشاوره گرفتن از یک متخصص در این زمینه مفید خواهد بود.
بی اختیاری فوریتی ممکن است ناشی از یک عارضه کوچک مثل عفونت و یا یک عارضه جدی تر مثل سکته مغزی- آسیب عصب مثانه، دیابت و یا پارکینسون باشد. بعضی غذاها و داروها (مثل داروهای مدر) ، حالت‌های عصبی و عاطفی مثل اضطراب ، هیپرتیروئیدیسم (پر کاری تیروئید) و دیابت کنترل نشده باعث بدتر شدن این وضعیت میشود.
بی اختیاری ادرار سرریز کننده(OVERFLOW):
این نوع بی اختیاری ادرار زمانی اتفاق می‌افتد که مثانه قادر به تخلیه ادرار نمی‌باشد. این نوع بی اختیاری در دو حالت پیش می‌آید: یا ضعف عضله مثانه وجود دارد و مثانه قادر به تخلیه نمی‌باشد و یا در مسیر خروج ادرار انسداد وجود دارد. آسیب و ضایعه عصبی مثانه به علت دیابت باعث عدم تخلیه مثانه میشود و در حالت دوم، چنانچه انسداد در مجرا به علت بزرگی پروستات وجود داشته باشد تخلیه مثانه صورت نمی‌گیرد و مثانه پر از ادرار شده و لبریز می‌گردد. داروهای آرام بخش نیز با شل کردن عضله مثانه می‌توانند مانع انقباض مثانه شوند. این نوع بی اختیاری در مردان به علت پروستات شایع می‌باشد.
بی اختیاری ادرار ترکیبی(mixed):
به وجود آمدن بی اختیاری فوریتی و استرسی با همدیگر.معمولا این نوع بی اختیاری در زنان دیده میشود.
بی اختیاری عملکردی و گذرا:
در این نوع با وجود اینکه عملکرد دستگاه ادرار تحتانی مناسب است اما عوامل دیگری مثل آلزایمر،کم شدن تحرک، درد عضلات و استخوان های بدن و ضعف بینایی در این مورد نقش دارند. این نوع بی اختیاری درخانم های مسن شایعتر است و با دارو به راحتی قابل درمان است.
عوامل ایجاد بی اختیاری گذرا :
-
- – گیجی شدید(دستشویی نرفتن)
- – عفونت پیشابراه
- – واژینیت آتروفیک(در خانم های یائسه بدلیل کم شدن هورمون استروژن)
- – مصرف برخی داروها
- – اختلالات روانی
- – تولید بیش ازحد ادرار(پر شدن مثانه)
- – محدودیت در حرکت
- – تراکم مدفوع
بی اختیاری خارج پیشابراهی:
دفع ادرار از منافذی بجز مجرای ادرار مثل فیستول، حالب نابه جا و … ،بی اختیاری خارج پیشابراهی گفته میشود. این بی اختیاری به دلایل زیر به وجود می آید:
مادرزادی:
شیوع کمتری دارد.که در آن حالب به صورت نا بجا اغلب در واژن قرار دارد. معمولا در دوران نوزادی مادر اظهار میکند پوشک نوزاد همیشه خیس است و به این شکل تشخیص داده میشود.
تروما:
تروما یا هر نوع آسیب و ضربه باعث ایجاد فیستول اغلب در بین مثانه و مجرار ادرار میشود. اندازه این فیستول ها اکثرا 5-6 سانتی متر است.
عوامل ایجاد فیستول:
- – اعمال جراحی(جراحی شکمی،واژینال یا سزارین و …)
- – بدخیمی
- – پرتودرمانی
فیستول ممکن است بعد از برداشتن رحم(هیسترکتومی)بوجودآید که بیشتر در قله واژن و به طول 1-2 سانتی متراست. اگر خانمی10-14 روز بعد از عمل جراحی هیسترکتومی احساس خیس شدگی لباس زیر داشته باشد باید از لحاظ فیستول بررسی شود.
در زایمان سزارین کلاسیک(برش عمودی) فیستول مثانه ای رحمی در حال افزایش است.
اقدامات تشخیصی در درمان بی اختیاری ادراری
اولین قدم در درمان ، تشخیص نوع بی اختیاری ادراری است.
-سابقه بیماری
– معاینه بالینی
-ارزیابی قدرت عضلات کف لگن
– تست یورودینامیک یا نوار عصب مثانه. تست یورودینامیک وسیله طلائی تشخیص انواع بی اختیاری های ادرار می باشد.
– سیستوسکوپی که به منزله آندوسکوپی مثانه می باشد.
-ارزیابی میزان افتادگی مثانه
-آزمایش ادرار
-یادداشتهای روزانه از میزان مایعات مصرفی ،ادرار و میزان ادرار که بی اختیار خارج شده است.
-سونوگرافی کلیه ها و مثانه و تعیین باقیمانده ادراری
درمان بی اختیاری ادرار:
درمان بی اختیاری ادرار بسته به نوع بی اختیاری و شدت آن در بیماران متفاوت است.
یکی از انواع درمانهای بی اختیاری ادرار ، درمان دارویی می باشد. طول مدت این درمان بسته به نوع بیماری از چند روز تا چندسال متغیر است.
روش بعدی، استفاده از فیزیوتراپی کف لگن از طریق دستگاه ENRAF و الکترومگنتک می باشد. طول مدت این درمان از یک ماه تا چندماه متغیر است.
روش سوم، درمان جراحی می باشد که بسته به نوع و شدت بیماری تصمیم گیری می گردد. این روش درمانی منجر به بهبود بیمار در مدت زمان کوتاه می گردد ولی نیازمند پیگیری مکرر می باشد.
انتخاب هرکدام از روشهای درمانی با توجه به شرایط بیمار بر عهده پزشک معالج می باشد.
درمانهای جراحی بی اختیاری ادرار شامل درمان جراحی باز و درمان جراحی کم تهاجمی است.
درمان جراحی باز شامل عمل جراحی burch و مارشال مارکتی می باشد که به دلیل زمان مورد نیاز جهت ریکاوری بیمار و نتایج مشابه درمانهای کم تهاجمی، کمتر انجام می شود. درمان جراحی کم تهاجمی شامل TVT و TOT می باشد که برخلاف درمان جراحی تهاجمی بدون برش شکم انجام می شود . این دو روش با اختلاف اندکی با هم جزو درمانهای مناسب جراحی جهت درمان بی اختیاری ادرار استرسی می باشد.
میزان موفقیت درمانهای جراحی باز و کمتر تهاجمی تقریبا مشابه هم بوده و در طی یکسال بعد از جراحی، بالای 80 درصد موفقیت دارد.
عوارض این درمانها شامل خونریزی ، عفونت ادراری و احتباس ادراری می باشد که در مجموع کمتر از 5درصد شیوع دارد و با توجه به عوارض عملهای دیگر، بسیار ناچیز است.
بسیار زیبا